Cây mắc ca đưa vào trồng tại Sơn La từ năm 2000, nhưng đến năm 2010 loại cây trồng này mới thực sự được người sản xuất quan tâm, mở rộng diện tích. Hiện nay, trên địa bàn toàn tỉnh có gần 2.000 ha trồng mắc ca; tập trung chủ yếu tại Mai Sơn, Thuận Châu, Quỳnh Nhai, Sốp Cộp, Sông Mã; sản lượng trung bình đạt 5-7 tấn quả/ha/năm. Có thể thấy, sau hơn 20 năm bén rễ và phát triển, cây mắc ca đang từng bước khẳng định tiềm năng, thế mạnh, trở thành nông sản đặc trưng của địa phương. Đồng thời góp phần tăng độ che phủ đất, bảo vệ môi trường. Cây mắc ca ngày càng phát triển theo chiều sâu, hướng tới 5.000 ha mắc ca vào năm 2025; 10.000 ha đến năm 2030 theo kế hoạch của tỉnh.

Sản phẩm quả mắc ca Sơn La

Tuy nhiên, việc sản xuất, sơ chế, chế biến và tiêu thụ mắc ca trên địa bàn tỉnh hiện nay đều gắn với thương hiệu của các công ty, cơ sở, hợp tác xã chế biến mắc ca nhỏ lẻ như: Hộ kinh doanh Phong Phú, Hợp tác xã Dâu tây Xuân Quế, Hợp tác xã Mắc ca Nà Ban, Hợp tác xã sản xuất Nông nghiệp hữu cơ Tây Bắc, Công ty TNHH MTV Đạt Thủy… mà chưa có một nhãn hiệu chung cho sản phẩm mắc ca của tỉnh Sơn La. Chính vì vậy, việc xây dựng nhãn hiệu chứng nhận “Mắc ca Sơn La” cho sản phẩm hạt mắc ca của tỉnh sẽ là nền móng vững chắc để giúp nông dân yên tâm, mạnh dạn đầu tư sản xuất; giúp cơ sở kinh doanh thương mại và tiêu thụ sản phẩm tự tin quảng bá, giới thiệu, đầu tư xây dựng và mở rộng thị trường. Năm 2022, UBND tỉnh Sơn La đã phê duyệt dự án:  Đăng ký bảo bộ, xây dựng và triển khai hệ thống quản lý NHCN “Mắc ca Sơn La” cho sản phẩm Mắc ca của tỉnh Sơn La với mục tiêu: Đăng ký bảo hộ thành công nhãn hiệu chứng nhận “Mắc ca Sơn La” cho sản phẩm Mắc ca của tỉnh Sơn La nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và giá trị gia tăng của sản phẩm; để sản phẩm tham gia vào chuỗi giá trị, từng bước nâng cao thu nhập của các chủ thể sản xuất kinh doanh. Đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm thuộc Chương trình phát triển tài sản trí tuệ trên địa bàn giai đoạn 2021-2025, định hướng đến 2030. Công ty TNHH Nghiên cứu và Tư vấn Chuyển giao Công nghệ và Đầu tư (CONCETTI) là đơn vị được giao chủ trì thực hiện dự án. Dưới sự chỉ đạo sát sao của cơ quan chủ sở hữu nhãn hiệu chứng nhận là Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Sơn La cùng sự phối hợp chặt chẽ của các sở ngành, địa phương và doanh nghiệp. Sau 32 tháng triển khai (từ tháng 12 năm 2022 đến hết tháng 07 năm 2025), dự án có những tác động tích cực đối với sự phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.

Tại thời điểm khởi động dự án, Công ty CONCETTI đã tiến hành nghiên cứu, điều tra, khảo sát, đánh giá hiện trạng sản xuất, kinh doanh sản phẩm mắc ca trên địa bàn tỉnh Sơn La; thu thập, rà soát các tài liệu và số liệu về kinh tế - xã hội, quy hoạch phát triển nông nghiệp của tỉnh để xây dựng, hoàn thiện bộ hồ sơ đăng ký bảo hộ NHCN “Mắc ca Sơn La”; văn bản quản lý và tổ chức hệ thống quản lý sau khi được cấp văn bằng bảo hộ; hệ thống các công cụ quảng bá, giới thiệu sản phẩm mang NHCN “Mắc ca Sơn La”.

Mẫu nhãn hiệu (logo) NHCN “Mắc ca Sơn La được thiết kế đẹp mắt với thiết kế hình tròn, kết hợp hài hòa giữa hình ảnh, chữ viết và 4 màu sắc chủ đạo nâu, vàng, trắng, xanh lá cây; hình ảnh hạt mắc ca giúp người tiêu dùng dễ dàng nhận biết sản phẩm; dòng chữ “MACCA SƠN LA” được thiết kế nổi bật, in hoa với chữ “M” cách điệu thành hình vương miện với ý nghĩa thể hiện giá trị của hạt mắc ca, cũng như sự cam kết của người nông dân, các hợp tác xã và doanh nghiệp trong việc kiểm soát chất lượng sản phẩm khi trao đến tay người tiêu dùng. Đặc biệt, dự án đã khoanh vùng địa lý sản xuất sản phẩm mắc ca mang NHCN “Mắc ca Sơn La” cụ thể, một điều kiện quan trọng để được cấp văn bằng bảo hộ. Khu vực sản xuất sản phẩm mắc ca Sơn La được xác định bao gồm: Quỳnh Nhai, Mường La, Thuận Châu, Mai Sơn, Sông Mã, Sốp Cộp, Yên Châu, Mộc Châu, Vân Hồ và Sơn La. Bộ Hồ sơ đăng ký NHCN “Mắc ca Sơn La” đã được nộp tại Cục SHTT ngày 18/10/2023 và đến ngày 27/12/2024 đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu số 521226.

Nhãn hiệu chứng nhận “Mắc ca Sơn La” được bảo hộ thành công không chỉ nâng cao danh tiếng, giá trị cho một đặc sản vùng miền, mà còn là cơ sở pháp lý để sản phẩm khẳng định chất lượng thị trường trong nước và là cơ hội lớn để xuất khẩu. Hiện nay, toàn bộ diện tích trồng đều ký hợp đồng liên kết tiêu thụ với Công ty CP Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao (Doveco). Mô hình chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ không chỉ nâng cao thu nhập, mà còn giúp nông dân yên tâm canh tác theo tiêu chuẩn chất lượng.

Thông qua các dự thảo văn bản, các đợt tổ chức hội thảo góp ý, thống nhất của các cơ quan quản lý và chuyên môn cấp tỉnh, cấp xã; tổ chức, cá nhân tham gia sản xuất và kinh doanh sản phẩm mắc ca trên địa bàn tỉnh Sơn La. Đến ngày 23/10/2023, Sở Khoa học và Công nghệ đã ban hành Quyết định số 161/QĐ-SKHCN về việc Ban hành Quy định kiểm soát NHCN “Mắc ca Sơn La” cho sản phẩm Mắc ca của tỉnh Sơn La, bao gồm 3 Chương, 10 Điều, 02 Phụ lục. Ngay sau đó, Công ty CONCETTI đã thiết kế, in ấn 150 cuốn Sổ tay Hướng dẫn quản lý và sử dụng nhãn hiệu chứng nhận “Mắc ca Sơn La” và bàn giao lại cho chủ NHCN là Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Sơn La. 

Điểm đặc biệt của nhiệm vụ chính là việc triển khai thí điểm mô hình quản lý và sử dụng NHCN “Mắc ca Sơn La” cho 02 doanh nghiệp và 01 hợp tác xã: Công ty Cổ Phần Liên Việt Sơn La, Công ty TNHH MTV Đạt Thuỷ và Hợp tác xã sản xuất Nông nghiệp hữu cơ Tây Bắc. Sau khi cấp thí điểm, đơn vị thực hiện nhiệm vụ tạo kênh kết nối, trao đổi trực tiếp với 03 chủ thể. Kết quả cho thấy, hệ thống quản lý sử dụng NHCN vận hành tốt, không có phát sinh trong quá trình thực hiện. Trong quá trình theo dõi, Công ty CONCETTI cũng đã phối hợp cùng Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Sơn La hướng dẫn và chuyển giao cho các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh sử dụng hệ thống nhận diện, bao bì, công cụ quảng bá tuyên truyền trong việc quảng bá sản phẩm mắc ca Sơn La và kết nối doanh nghiệp sản xuất mắc ca trên địa bàn với doanh nghiệp chuyên phân phối sản phẩm nông nghiệp tại Hà Nội, mở ra cơ hội hợp tác kinh doanh tại thị trường trong nước và quốc tế. 

Đại diện Công ty TNHH Nghiên cứu Tư vấn chuyển giao công nghệ và đầu tư (CONCETTI) triển khai, phổ biến những nội dung trong buổi tập huấn tại Mai Sơn

Một điểm nhấn quan trọng của dự án chính là nâng cao năng lực trong sản xuất, kinh doanh sản phẩm mang nhãn hiệu chứng nhận. Đơn vị chủ trì thực hiện dự án đã tiến hành tổ chức các lớp tập huấn tại Sốp Cộp, Quỳnh Nhai, Thuận Châu, Mai Sơn và Mộc Châu. Các cán bộ quản lý, thành viên hợp tác xã, hộ sản xuất đã được đào tạo về Sở hữu trí tuệ và nhãn hiệu cộng đồng cho các sản phẩm bản địa truyền thống; Cách thức xây dựng thương hiệu cho các mặt hàng nông sản, kỹ thuật sản xuất các sản phẩm đáp ứng yêu cầu của NHCN; Cách thức tham gia và quy trình để cấp quyền sử dụng NHCN cho cơ sở sản xuất đăng ký tham gia; Các kiến thức về Marketing và phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị;...

Hội thảo đánh giá kết quả vận hành mô hình quản lý, sử dụng và khai thác sản phẩm mang nhãn hiệu chứng nhận “Mắc ca Sơn La”

NHCN “Mắc ca Sơn La” được bảo hộ là cơ sở quan trọng giúp xác lập và bảo vệ uy tín cho sản phẩm mắc ca trên thị trường. Việc gắn nhãn hiệu chứng nhận không chỉ khẳng định nguồn gốc xuất xứ và chất lượng sản phẩm mà còn góp phần nâng cao giá trị kinh tế cho người sản xuất, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường.

Dưới sự chỉ đạo sát sao của Sở Khoa học và Công nghệ, đồng thời cùng sự phối hợp chặt chẽ, thống nhất của các sở, ban, ngành, UBND xã, phường, sau 32 tháng triển khai nhiệm vụ, Công ty TNHH Nghiên cứu và Tư vấn Chuyển giao Công nghệ và Đầu tư (CONCETTI) đã chủ động bám sát, hoàn thành mục tiêu, nội dung đề ra. Kết quả của dự án là cơ sở thực tiễn để thương hiệu “Mắc ca Sơn La” phát triển bền vững trên cơ sở bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, mở ra nhiều cơ hội phát triển cho sản phẩm mắc ca và cộng đồng sản xuất, kinh doanh sản phẩm mắc ca tại tỉnh Sơn La.

 Tú Hảo